Analitik Bakış Açısından Kanal İstanbul Projesi

Başta İran ve ABD arasındaki artan gerilim ve Libya’nın Türkiye ile yaptığı deniz sınırları anlaşması konusu gibi birçok konu dünya gündeminde sık sık karşımıza çıkıyor. Fikir ve düşünce zıtlıklarının önemli örneklerine dünyada olduğu gibi ülkemizde de rastlıyoruz. Çeşitli görüş ayrılıklarına sebep olan gündem konularından bir tanesi de Kanal İstanbul Projesi.

Kanal İstanbul projesini özellikle son zamanlarda sık sık duymuş olsak da yeni bir proje olmadığını belirtmekte fayda var. 2011 yılında dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan Haliç Kongre Merkezi’nde yapmış olduğu konuşmada proje tanıtımını yaptı. Projenin planlanma ve yürütülme aşamalarında büyük görüş farklılıkları ortaya çıktı. Yarattığı görüş ayrılıklarını ve projenin maliyetini de hesaba katarsak Kanal İstanbul projesinin ülkemizin geleceğini önemli bir ölçüde etkileyeceğini söylememiz mümkün.

Kanal İstanbul gibi çok büyük hacimli projelerin hayata geçirilmeden önce detaylı bir biçimde araştırılması gerektiğini düşünüyoruz. Bu tarz projelerin doğuracağı olumlu ve olumsuz sonuçları birlikte değerlendirmeden karar vermenin tehlikeli olabileceği kanısındayız. Bu sebeple Kanal İstanbul’u ve olası getirilerini analitik ve istatistiksel bir perspektiften inceleme altına aldık.

Yıllara göre Limanlara Uğrayan Gemi Sayısı

Projenin hayata geçirilmesiyle birlikte boğazlarda oluşan deniz trafiğinin kontrollü olarak azaltılması planlanıyor. Kanal İstanbul’un bu amacı ne kadar karşılayacağını görebilmek amacıyla ülkemiz limanlarına uğrayan gemi sayılarını inceledik. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın paylaştığı verilerden yararlanarak hazırladığımız grafikte yıllara göre boğazlarımızı kullanarak Türkiye limanlarına gelen gemi sayılarını görebilirsiniz.

Yıllara göre ülkemizdeki boğaz trafiğini incelediğimizde boğazları kullanıp limanlara uğrayan gemi sayısının artış göstermediğini görebiliyoruz. Hatta 2018 yılına kadar büyük bir değişim göstermeyen grafik 2019 yılında keskin bir düşüş yaşamış. 2019 yılı verisine aralık ayının dahil olmadığını, ancak dahil olsa bile diğer yıllara göre yine düşük seviyelerde kaldığını söyleyebiliriz.

Aynı grafiği gemilerin taşıdıkları bayraklara göre incelediğimizde Türk bayraklı gemilerin yabancı bayraklı gemilere oranının büyük bir değişiklik göstermediğini de belirtebiliriz. Yani limanlarımıza uğrayan gemi sayısındaki azalmanın yabancı bayraklı gemilerin azalmasından olmadığını düşünebiliriz.

İstanbul Boğazı – Çanakkale Boğazı Karşılaştırması

Ülkemizdeki önemli boğazlar arasında bulunan Çanakkale Boğazı’nın ve İstanbul Boğazı’nın gemi trafiğini karşılaştırdığımızda her iki boğazın da trafiğinin yıllara göre azaldığını görebiliyoruz. Dahası, 2015 yılından itibaren Çanakkale Boğazı’nı kullanan gemi sayısının İstanbul Boğazı’nı kullanan gemi sayısını geçtiğini görebiliyoruz. Bu grafikten de anlayabileceğimiz üzere İstanbul Boğazı’nda oluşan gemi trafiği yıllara göre azalış gösteriyor.

Yıllara göre Limanlara Taşınan Yük Miktarı

Son yıllarda boğazlarımızdan geçerek limanlarımıza taşınan yük miktarının artması da Kanal İstanbul Projesi’nin çözüm sunacağı problemler arasında bulunuyor. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın Twitter hesabında paylaştığı görselde boğazlarda taşınan toplam yükün artış gösterdiği belirtiliyor.

Yıllara göre boğazlardan taşınan yük miktarını incelediğimizde 2018 yılına kadar taşınan yük miktarının arttığını görebiliyoruz. Boğazları kullanarak limanlarımıza gelen gemi sayısının azaldığını da hesaba katarsak gemilerin daha çok yük taşımaya başladığını varsayabiliriz.

Bu noktada yük artışının olası sebeplerini incelemek gerekiyor. Örneğin, gemi kapasitelerinin teknolojik gelişmelerle birlikte artıp artmadığını incelemekte fayda var. Bununla birlikte artan yük miktarının problem olması durumunda bile gemilerin taşıyabilecekleri yüklere sınır koyma seçeneği detaylıca düşünülmeli, zira 2019 yılında önceki yıllara oranla daha az gemi boğazlarımızı kullanmış.

Yıllara göre Kruvaziyer Gemi ve Yolcu Sayıları

Analizimize bir başka boyut katmak için boğazlarımızı kullanan kruvaziyer (cruise) gemilerini ve yolcu gemilerini inceledik. Aşağıdaki iki grafikte Türkiye boğazlarından geçen yolcu gemisi sayısını ve yolcu sayısını yıllara göre inceleyebilirsiniz.

Yıllara göre Kruvaziyer Gemi Sayısı

Yıllara göre Yolcu Sayısı

Öncelikle iki grafiğin birbirine çok yakın olduğunu, dolayısıyla gemilerdeki ortalama yolcu sayısının değişmediğini söyleyebiliriz. Bununla birlikte 2016 yılından itibaren gemi ve yolcu sayılarında keskin bir düşüş yaşandığını görüyoruz. Bu düşüşün ülkemizde yaşanan terör olayları ve ülkemizin bulunduğu ekonomik durum sebebiyle yaşandığını düşünebiliriz.

Kanal İstanbul Projesinin Maliyeti Ne Kadar Olacak?

Yazımızın başında belirttiğimiz üzere Kanal İstanbul Projesi 2011 yılında tanıtıldı. Tanıtıldığı zamanda 19 milyar TL maliyeti olacağı belirtilen projenin daha sonra 60 milyar TL’ye mal olacağı belirtildi. Son olarak yayımlanan ÇED raporuna göre projenin maliyeti gelecek dönemlerde artmaması durumunda 75 milyar TL olacak.

 

Büyük çaplı bir projeyi hayata geçirmek için birçok finansal ve beşeri kaynak gerekiyor. Kaynaklarımızın sınırlı olduğunu düşünürsek Kanal İstanbul’un uygulanması sonucunda birçok potansiyel projenin yeterli kaynağa ulaşamayacağını bilmemiz gerekiyor. Ülkemiz kaynaklarının en verimli şekilde kullanılması için yüksek maliyetli projelere başlanmadan önce projenin hasıla-maliye dengesinin detaylıca incelenmesi gerekiyor.